نقد:

• تعريف نقد و نقد ادبي : نقد در لغت به معنی « جدا کردن دينار و درهم سره از ناسره و تميز دادن خوب از بد و بِهين چيزی برگزيدن » است. 

در اصطلاح ادب، تشخيص محاسن و معايب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی است. 

چرا نقد می کنیم؟

• چون زیر و بم اثری که می خوانیم برایمان مهم است. برایمان مهم است که هر کتاب چه تأثیری در جامعه می گذارد.

 اهميت و فايده ی نقد ادبی :

•  نقد ادبی امکان درک نکته های بديع و لطيف آثار را فراهم می کند در نتيجه خواننده می تواند از مطالعه ی آثار ادبی بهره و لذت ببرد. 
• ارزش واقعی، آثار ادبی را آشکار می کند و مشخص می کند که رعايت چه قواعد و اصولی سبب شده تا اثری مورد قبول واقع شود و يا وجود چه عواملی سبب شده تا اثری مورد بی اعتنايی قرار گيرد. 

          نقد ادبی، مانع از آن می شود که گزافه گويان و مدعيان دروغين بتوانند آثار بی ارزش خود را به جويندگان و طالبان هنر عرضه کنند. 
 نقد ادبی، وقتی مفيد خواهد بود و ارزش و اهميت دارد که دور از شايبه ی اغراض باشد. 
 نقد ادبی، گذشته از اين که سازنده و دارای اهميت فراوان است گاهی خود، نوعی آفرينش هنری نيز محسوب می شود.  

        نقدهایی که مربوط به شکل ظاهر و صورت های عينی يک اثر ادبی است. 
مانند: نقد لغوی، نقد فنی و نقد زيبايی شناسی 

در اصطلاح ادب، تشخيص محاسن و معايب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی است و نقد ادبی شناخت ارزش و بهای واقعی آثار ابداعی و آفرينش های ادبی و نيز بررسی قواعد و اصول يا علل و عواملی است که باعث می شود اثری درجه ی قبول يابد و يا مورد  رَد و انکار و بی اعتنايی قرار گيرد.  

• نقد لغوی : بررسی و ارزيابی کاربرد زبان و اصول و قواعد آن در يک اثر ادبی است و مربوط به همه آثار ادبی است، چه نظم و چه نثر 
• رعايت نکردن قواعد زبان نه تنها برای شاعران و نويسندگان درجه دوم عيب محسوب می شود؛ بلکه برای شاعران و نويسندگان بزرگ نيز چنانچه « فايده بلاغي » نداشته باشد نقص است و ناروا. 
• کاربرد کلمه و خلق تعبيرات و ترکيبات زيبا و درست و خوش آهنگ و اين که هر کلمه در کجای جمله قرار گيرد، از مواردی است که در نقد لغوی از آن بحث می شود. 
• از ديگر موارد مورد بحث در نقد لغوی : عدم استفاده از تعبيرات رايج قدما و تکيه بر تعبيرات کهنه و تکراری می باشد، زيرا نويسنده و شاعر را از خلاقيت و ارائه احساس و انديشه تازه باز می دارد – مسأله مترادفات است که گاه مايه ی اطاله ی کلام می شود و منتقد بايد نشان دهد که تطويل در کجا زشت است و در کجا لازم مي نمايد – کاربرد ادات و دقت در آن و اشتقاق کلمات و معاني آنها نيز از مطالبي است که غالباً در نقد لغوي مورد بحث قرار مي گيرد.

• نقد فني : بررسي چگونگي کاربرد فنون بلاغي در شعر و نثر و ميزان ارزش و اعتبار آنها است.  

علم بلاغت، اعم از معانی، بيان و بديع در نقد فنی صورت می گيرد و منتقد بايد حدود و نحوه کاربرد و ارزش آن را تعيين کند. 

مباحث بيان مانند : استعاره و تشبيه و مجاز که در واقع نشان دهنده قدرت خلاقيت شاعر و نويسنده است وقتی امتياز محسوب می شود که واقعی و اصيل و هنرمندانه باشد نه اينکه از الگوهای ساخته و پرداخته گذشتگان استفاده شده باشد. 

• نقد زيبایی شناسی : بررسی جوهر هنر، به دور از محتوای خاص آن است. ريشه و اساس اين شيوه ی نقادی را در اروپا می توان در نظريه های « کالريج » انگليسي و « ادگار آلن پو » آمريکايی جست و جو کرد. 
  آلن پو، هنر را از جنبه ی زيبايی شناسی آن نگاه می کند و فکر خلاق را در قلمرو هنر امری بيگانه می شمارد. 
  مکتب ادبی « پارناس » يا « هنر برای هنر » نيز در فرانسه نوعی بيان و توجيه نقد زيبايی شناسی ادبی است. آنچه در اين مکتب اهميت دارد خاصه در مورد شعر عبارت است از کمال شکل، چه از لحاظ بيان باشد و چه از جهت انتخاب کلمات و نيز توجه نکردن به آرمان و هدف.  
• و ...

 ديگر موسيقی کلمه و کلام است : اين موسيقی هم در شعر وجود دارد و هم در نثر.

موسيقی کلام محصول دو عامل است : 1 – کميت و ريتم يعنی ايقاع 2 – هماهنگی حروف 

کميت : بلندی و کوتاهی هجاها و يا مدت زمانی است که برای خواندن يک جمله ضرورت دارد. 

ايقاع : عبارت است از واحدهای متقارن و متکرر يک وزن. هم در نثر و هم در شعر.

زشتی و زيبايی يک نثر بستگی به ايقاع آن دارد. از اين روست که ناقدان برای نثر دو سبک قايل شده اند: 
1 – سبک متناوب : در اين نوع، جمله ها بلند است. 
2 – سبک مقطع : در اين نوع جمله ها کوتاه است. 

موضوع نوشته در کوتاهی و بلندی جمله ها تأثير دارد و شايد از اين نظر است که مثلاً سخن خطابی با سخن تقديری و بيانی تفاوت دارد. 

خاصيت آهنگين حروف و ترکيب و تلفيق کلمات، موسيقی خاصی در کلام ايجاد می کند که غالباً در القای معانی اهميت فراوان دارد.  

انواع نقد (2)

نقدهايی که با محتوا و دورن مايه اثر ادبی ارتباط دارد. 
مانند : نقد اخلاقی، نقد تاريخی، نقد اجتماعی و نقد روان شناسی 

•  نقد اخلاقي :

نقد اخلاقي که در آن ارزش هاي اخلاقي را اصل و ملاک نقادي شمرده اند شايد از قديمي ترين شيوه هاي نقد ادبي است. 

افلاطون در شعر و درام به تأثير اخلاقي و اجتماعي اثر توجه مي کند. 

ارسطو نيز معتقد است که هدف شعر، خاصه تراژدي بايد تصفيه و تزکيه نفس باشد.

 
در اروپا، اهل کليسا در قرون وسطي شعر را به واسطه ي آن که در خدمت اخلاق نبوده است، غذاي شيطان و مايه ي فساد و ظلالت مي دانند. 

• ·        نقد اجتماعي : عبارت است از نشان دادن ارتباط ادبيات با جامعه و تأثير جامعه در ادبيات و همچنين تأثير ادبيات در جامعه. 
  « ميپوليت تن » از منتقدان مشهور نقد اجتماعي و ادبيات را محصول سه عامل مي داند : 
  1– زمان 
  2– محيط اجتماعي 
  3– نژاد 
  
  آثار شاعران زير را مي توان با شيوه ي نقد اجتماعي نقد کرد : 
  فردوسي، مولوي، سنايي و عطار که هر کدام به طرح مشکلات اجتماعي و اخلاقي زمان خود پرداخته اند. 
  نقد اجتماعي در دوره بيداري يعني از اوان مشروطيت چه در شعر و چه در نثر رواج مي يابد. از شاعران و نويسندگان معروف اين دوره مي توان به اديب الممالک فراهاني، علي اکبر دهخدا، ملک الشعراي بهار، زين العابدين مراغه اي و ... اشاره کرد. امروزه غالباً شعر و داستان و نمايشنامه را از ديدگاه نقد اجتماعي مورد بررسي قرار مي دهند و آن را از معتبرترين انواع نقد به شمار مي آورند. 

• ·        نقد تاريخي : اگر منتقدي براي تحليل يک اثر ادبي، حوادث يا امور مربوط به تاريخ را مورد بررسي قرار دهد و به بحث درباب حيات شاعر و معامران او و يا روابط او با هم عمران و يا احياناً به تحقيق در باب اسناد و مدارک و چند و چوني صحت و سقم نسخه يا نسخ کتاب و چگونگي وجود تحريف و تصحيف وتحصيح اثر و جستجو و جوي اشارات و حوادث تاريخي و به بحث هايي از اين قبيل بپردازد به نقد تاريخي پرداخته است. 
  « نقد تاريخي در واقع وسيله ي تحقيق در تاريخ ادبيات محسوب مي شود. »  

• ·         نقد روان شناسي :

در اين شيوه، نقاد سعي مي کند جريان باطني و احوال دروني شاعر و نويسنده را ادراک و بيان نمايد و قدرت و استعداد هنري و ذوق و قريحه ي او را بسنجد و نيروي عواطف و تخيلات وي را تعيين نمايد و از اين راه تأثيري را که محيط و جامعه و سنت ها و مواريث در تکوين اين جريان ها دارند مطالعه کند. 
بررسي روان شناسانه از قديم ترين ايام به ويژه در درام و قصه مورد توجه بوده است و در اروپا کساني مانند : راسين، شکسپير، ايپسن، مترلينگ و داستايو سکي بدان پرداخته اند.